Groenland staat terecht bekend om zijn adembenemende landschappen. Het is een oude, dramatische wereld van spiraalvormige, grillige bergtoppen, immense ijswanden en duizelingwekkend uitgestrekte, uitgeslepen fjorden die een verleidelijke blik bieden op een ijzig, onherbergzaam binnenland. Maar naast zijn visuele pracht heeft Groenland ook een rijke menselijke geschiedenis, die vaak over het hoofd wordt gezien door bezoekers!
De mysterieuze Thule-cultuur heeft zijn sporen achtergelaten op dit wilde, prachtige land, en zijn aanwezigheid is nog steeds voelbaar in de mondelinge tradities en cultuur van zijn moderne afstammelingen, de Groenlandse Inuit.
Groenland - een land van verandering en menselijke overleving
Tegenwoordig worden de Groenlandse Inuit erkend als de inheemse bevolking van Groenland en vertegenwoordigen ze ongeveer 90% van de bevolking van het land. Net als andere delen van de wereld heeft Groenland echter te maken gehad met verschuivingen in bevolking en cultuur gedurende zijn bewoning, die naar schatting ongeveer 4500 jaar duurt.
Foto: Een team van sledehonden trekt een slee over een uitgestrekte ijsvlakte in Groenland, met grote ijsbergen die oprijzen tegen de helderblauwe achtergrond in het felle daglicht | Getty Images
De vroegst bekende cultuur die Groenland bewoonde, was het Saqqaq-volk, dat naar schatting vanaf ongeveer 2500 v.Chr. in het zuiden van Groenland leefde. De Saqqaq-cultuur leefde ook samen met de Independence I-cultuur, een andere groep die tot ongeveer 1900 v.Chr. in het noorden van Groenland woonde, maar of er sprake was van voortdurende interactie tussen deze twee groepen is onbekend. Na het verdwijnen van Independence I ontstond de Independence II-cultuur, waarvan de aanwezigheid in het noorden van Groenland teruggaat tot 80 v.Chr.
In de vroegmoderne tijd had een andere groep zich verspreid over het Canadese Noordpoolgebied en Groenland, de Dorset-cultuur. Er zijn sporen van hun aanwezigheid in het hele Noordpoolgebied tussen 500 v.Chr. en 1350 n.Chr. De Dorset-, Saqqaq- en Independence-culturen worden gezamenlijk aangeduid als 'Paleo-Eskimo'-culturen, die tegenwoordig vaak worden geclassificeerd als pre-Thule- of pre-Inuit-culturen. Deze groepen worden genetisch gezien als verschillend beschouwd van de latere Thule-cultuur en de moderne Inuit. De Dorset-cultuur was de laatste groep van deze pre-Inuit-culturen die in het Noordpoolgebied bloeide. Hun aanwezigheid nam af naarmate de hedendaagse tijd naderde.
Gelijktijdig met de geleidelijke achteruitgang van de Dorset-cultuur breidde de Thule-cultuur zich uit over het oostelijke deel van het Canadese Noordpoolgebied en naar Groenland, waar ze rond 900 n.Chr. in Alaska opkwam. Tegen 1350 n.Chr. was de Dorset-cultuur bijna volledig verdwenen en had het Thule-volk zich stevig gevestigd als de inheemse bevolking van het hoge noordpoolgebied, met inbegrip van een groot deel van de kustlijn van Groenland. Er zijn overblijfselen van de Thule-cultuur gevonden langs een groot deel van de west-, zuid- en oostkust van Groenland, evenals in een groot deel van het Canadese hoge noordpoolgebied.
Wie waren de Thule-mensen?
Het weinige dat we weten over het Thule-volk is afkomstig uit archeologische vondsten en mondelinge overleveringen die van generatie op generatie zijn doorgegeven. In tegenstelling tot andere volkeren in het Noordpoolgebied bouwden ze half ondergrondse huizen, perfect voor permanente winterkampen. Ze migreerden ook op grote schaal, met onderling verbonden gemeenschappen verspreid over het Canadese Noordpoolgebied en Groenland. Aangenomen wordt dat de Thule afstammen van de Birnik-cultuur van het Tsjoektsjen-schiereiland in Siberië, die via de Beringstraat naar Alaska trokken. De Thule migreerden gestaag naar het oosten en verdrongen bij hun expansie eerdere pre-Inuit-culturen.
Foto: Ruïne van een oud Thule-huis dat was gebouwd met baleinen, in het Canadese Noordpoolgebied | Getty Images
Het Thule-volk was voor zijn voortbestaan sterk afhankelijk van de Groenlandse walvis, waarvan niet alleen het vlees en het spek als voedsel en warmtebron dienden, maar ook de botten voor de bouw van huizen en het maken van gereedschap. De Thule onderscheidden zich van eerdere bewoners van Groenland doordat ze veel gebruik maakten van hondensleeën voor het zoeken naar voedsel, reizen en jagen.
Ze gebruikten ook boten om op Groenlandse walvissen te jagen en staan bekend als succesvolle walvisvaarders, die grotere gemeenschappen stichtten in gebieden waar de walvispopulaties groter en betrouwbaarder waren. In vergelijking met eerdere culturen wordt aangenomen dat de Thule technologische vooruitgang beter hebben benut om de jacht efficiënter te maken en verhandelbare goederen te produceren, waaronder sneeuwbrillen, eetgerei, vishaken, boogzagen en wapens. Een belangrijk voorbeeld hiervan zijn de talrijke variaties in harpoenen van walvisbotten die op Thule-sites zijn gevonden en die voor verschillende doeleinden waren gespecialiseerd.
De Thule hadden mogelijk een soort handelsnetwerk tussen gemeenschappen, waarbij de handel in ijzer en koper wijst op banden tussen het westelijke Noordpoolgebied, ver ten noorden van Groenland, en het zuiden. Meteorietijzer, zoals dat gevonden is in de Cape York-meteoriet, speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van verschillende proto-Inuit-culturen, waaronder de Thule, die ijzer gebruikten vóór de komst van de Viking-Noormannen.
Aangenomen wordt dat de Thule-gemeenschappen een hiërarchische structuur hadden, en bewijzen van gebouwen voor ceremonies en bijeenkomsten wijzen op een sociale of animistische praktijk. Net als bij andere pre-Inuitvolken van Groenland blijft veel van het leven van de Thule een intrigerend mysterie.
De Noormannen komen aan in Groenland
Ergens in de 9e eeuw hadden Noorse zeelieden de woeste, ongetemde kustlijn van Groenland in zicht gekregen. Tegen het einde van die eeuw bereikte de beroemde Erik de Rode de zuidwestkust en stichtte hij in Brattahlíð, het huidige Qassiarsuk, de eerste Noorse nederzetting in Groenland. De zoon van Erik de Rode, Leif Eriksen, verliet Brattahlíð in het jaar 1000 en ontdekte 'Vinland', het huidige Newfoundland, waarmee hij misschien wel de eerste Europeaan was die voet aan wal zette in Noord-Amerika.
Foto: Oude gegraveerde illustratie van ruïnes van een Noors huis in Groenland | Getty Images
In de 12e eeuw hadden Noorse nederzettingen zich verspreid over verschillende locaties in het zuidwesten van Groenland, waar op het hoogtepunt van de bevolking naar schatting enkele duizenden Noorse kolonisten woonden. In hun geschriften meldden de Noormannen dat ze tijdens hun verkenning van Groenland en het Noordpoolgebied inheemse volkeren waren tegengekomen, die ze Skrælingjar noemden. Deze term, die vermoedelijk verwijst naar de dierenhuiden die de mensen droegen, werd voor het eerst gebruikt voor het Thule-volk, dat de Noormannen tegenkwam toen ze in de late 11e en vroege 12e eeuw verder naar het zuiden trokken.
De interactie tussen de Noormannen en de Thule-bevolking was waarschijnlijk grotendeels vreedzaam, ondanks Noorse verhalen die suggereren dat boerderijen werden aangevallen en in brand gestoken, en volkslegendes die verwijzen naar Thule-meisjes die machiavellistische plannen smeedden om families te vernietigen of waardevolle voorwerpen te plunderen. Beperkte archeologische vondsten wijzen erop dat de Thule-bevolking en de Noormannen handel dreven, met sporen van Noorse goederen die zijn gevonden op Thule-locaties en vice versa. Noorse sagen verwijzen naar zeelieden die vanuit IJsland reisden om handel te drijven met zowel Noorse als Thule-gemeenschappen in Groenland, wat een intrigerend beeld schetst van wat misschien een onderling verbonden verzameling nederzettingen was, met zowel Europese als Thule-gemeenschappen.
De Noorse Groenlanders verdwenen in de 15e eeuw uit de geschreven geschiedenis, een mysterie dat tot op de dag van vandaag intrigerend blijft. Waar eens kloosters en boerderijen stonden, bleven alleen graven, ruïnes en verspreide artefacten over. Of het nu te wijten was aan verslechterende economische omstandigheden, hongersnood of assimilatie in de opkomende Inuit-gemeenschappen, de verdwijning van de Noorse Groenlanders zorgde ervoor dat een groot deel van het eiland gedurende enkele honderden jaren geïsoleerd bleef van de Europese wereld.
De ondergang van de Thule
Net als de Noorse Groenlanders begonnen de Thule-bewoners geleidelijk te verdwijnen, waarbij hun gemeenschappen uiteenvielen en zich verspreidden. Hun cultuur verdween echter niet op mysterieuze wijze. In plaats daarvan onderging ze regionale aanpassingen en specialisaties, en zou uiteindelijk aanleiding geven tot de moderne inheemse bevolking van Groenland: de Inuit.
Genetisch gezien stammen de moderne Inuit rechtstreeks af van de Thule, en niet van andere paleo-Inuitculturen, zoals de Dorset- en Independence-volkeren, die de Thule zowel geografisch als cultureel hebben vervangen. Op het moment van schrijven zijn er geen genetische aanwijzingen dat de Thule zich hebben vermengd met de Noorse Groenlanders.
Veel van de mondelinge tradities en verhalen die door generaties Inuit zijn doorgegeven, houden verband met hun Thule-voorouders, en het feit dat zij hun cultuur, zowel historisch als hedendaags, blijven eren en delen, getuigt van de veerkracht, vindingrijkheid en aanpassingsvermogen van de Thule-, Dorset- en Independence-culturen die hen voorgingen.
Ontdek de geschiedenis van de Thule tijdens een expeditiecruise
Ontdek de fascinerende geschiedenis van Groenland tijdens een expeditiecruise! Veel van onze routes die zich richten op Zuid-Groenland bieden de mogelijkheid om locaties te bezoeken die verbonden zijn met zowel de Noorse als de Thule-cultuur, van de warmwaterbronnen van Uunartoq, waar de overblijfselen van een Noors klooster liggen, tot locaties als Narsarsuaq, Qassiarsuk, Mariedal en Qornoq, die rijk zijn aan Thule-geschiedenis.
Waar u ook bent in Groenland, u zult onder de indruk zijn van het overleven in deze woeste, ongerepte gebieden, vooral in de winter. Voor een avontuur dat u langs enkele van de meest spectaculaire plekken in het Noordpoolgebied voert en u laat kennismaken met de fascinerende samensmelting van Europese en Noord-Amerikaanse culturen, kunt u een expeditiecruise naar Groenland boeken!
